Ο οικισμός του Πρωτάτου έχει 348 κατοίκους σύμφωνα με στοιχεία της τελευταίας απογραφής. Ο πληθυσμός του είναι μεικτός , δηλαδή αποτελείται από χριστιανούς, που είναι Σαρακατσάνοι και κάποιοι με καταγωγή από την Ανατολική Θράκη και μουσουλμάνους γηγενείς. Στον οικισμό υπάρχει ο Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδας καθώς επίσης και ένα τέμενος. Στον οικισμό πραγματοποιούνται γιορτές - πανηγύρια του Αγίου Πνεύματος που είναι κινητή γιορτή.
Το Πρωτάτο βρίσκεται περίπου 7 χλμ. από τις Σάπες. Για την ονομασία του οικισμού μια πιθανή εξήγηση φαίνεται να είναι ότι κάποιος δημόσιος λειτουργός, μετά την απελευθέρωση της Θράκης έδωσε στα δυο γειτονικά χωριά [Πρωτάτο και Άμφια] ονομασίες παρμένες από τη χριστιανική θρησκεία. Συγκεκριμένα η λέξη Πρωτάτο, σημαίνει τα πρωτεία, την πρώτη θέση. Πρωτάτο είναι ίδρυμα στις Καρυές του Αγίου Όρους, όπου έχει την έδρα της η ιερή Επιστασία. Στα τουρκικά το χωριό λεγόταν "Τσερμπάσκιοΐ ". Λέγεται ότι την εποχή της τουρκοκρατίας ήρθαν κάποτε εδώ Τούρκοι αγάδες (τσερί μπασήδες=αρχηγοί), με τα άλογά τους και για να τα δέσουν έμπηξαν στη γη ξύλινους πασσάλους. Μετά από χρόνια οι πάσσαλοι αυτοί έγιναν τεράστια πλατάνια. Αυτό έδειχνε τη γονιμότητα των εδαφών και τα πλούσια υπόγεια νερά που υπήρχαν.
Ο Οικισμός του Πρωτάτου αποτελείται από μεικτό πληθυσμό. Από τους χριστιανούς, οι περισσότεροι των οποίων έχουν θρακιώτικη καταγωγή και οι υπόλοιποι, περίπου 25 οικογένειες, είναι Σαρακατσάνοι, που ήρθαν για μόνιμη εγκατάσταση μετά το 1960. Κάποιες οικογένειες ήρθαν από τη Νέα Σάντα, άλλες από τον Άβαντα, τη Δαδιά και οι περισσότερες από την Αισύμη. Ο λόγος που έφυγαν από εκεί ήταν η αλλαγή της επαγγελματικής τους δραστηριότητας. Στην Αισύμη ήταν κτηνοτρόφοι, όμως διαβλέποντας ότι αυτό το επάγγελμα στο άμεσο μέλλον δεν θα έχει καλές προοπτικές πούλησαν τα ζώα τους και στα καινούρια χωριά που μετακόμισαν ασχολήθηκαν με τη γεωργία, κυρίως στα χωριά Πρωτάτο και Λοφάριο. Οι υπόλοιποι κάτοικοι του οικισμού είναι μουσουλμάνοι γηγενείς.
Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Αρκετοί έχουν οργανώσει μονάδες θερμοκηπίων που παράγουν λαχανικά τα οποία πωλούν στις λαϊκές αγορές. Τα καλλιεργήσιμα εδάφη είναι από τα πιο εύφορα της επαρχίας και τα περισσότερα είναι ποτιστικά. Προϊόντα που καλλιεργούνται είναι τα καλαμπόκια, βαμβάκια, ηλίανθοι, σακχαρότευτλα, σιτηρά, λαχανικά κλπ. Μέχρι το 1960 περίπου το χωριό υπέφερε από συχνές πλημμύρες ιδιαίτερα το χειμώνα. Είναι χαρακτηριστικό αυτό πού λένε οι παλιοί κάτοικοι, ότι όταν ο ποταμός κατέβαζε νερό αυτό πήγαζε από τις αυλές των σπιτιών. Η πολιτεία για να εξαλείψει αυτό το πρόβλημα άλλαξε τη ροή του ποταμού.
Η κατάσταση σήμερα στο Πρωτάτο είναι παρόμοια με των άλλων οικισμών του Δήμου. Οι νέοι φεύγουν από το χωριό σε αστικές περιοχές. Το Δημοτικό Σχολείο δε λειτουργεί από το 2003 και τα λίγα παιδιά φοιτούν στο Δημοτικό Σχολείο των Σαπών. Ελάχιστες οικογένειες παλιννοστούντων Ελλήνων μένουν στο Πρωτάτο.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, το Πρωτάτο ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Σαπών, του πρώην Δήμου ΣΑΠΩΝ του Νομού ΡΟΔΟΠΗΣ.
Το Πρωτάτο έχει υψόμετρο 29 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 41,0669946101 και γεωγραφικό μήκος 25,620361866.
